Mądrość istnienia: racjomorficzność, autonoetyczność

Abstrakt

W artykule argumentuje się, że istnieje uniwersalny, wcześniejszy, neurobiologicznie zdeterminowany rdzeń reprezentujący mądrość istnienia jako atrybut życia, jego subiektywności, autonomii i podmiotowości. Dla istot przed człowiekiem podstawą ich mądrości stanowią różne formy racjomorficzności determinujące skaning środowiska i adaptację do jego zmian. Później wyłonienie się autonoetyczności i rozwiniętego języka zmienia formy mądrości. Pojawia się „mądrość” jako stan umysłu i związane z nią metapoznawanie, myślenie refleksyjne i autonomia poznawania. W ogólnym sensie podstawę mądrości organizmów żywych determinuje synchronizacja mechanizmów racjomorficzności ukierunkowanych na zmienne cele adaptacyjne. Synchronizacja ta determinuje rdzeń mądrości określony przez Waltera Cannona jako mądrość ciała. Rdzeń ten kształtował się w toku ewolucji monohierarchicznego w swojej istocie systemu pamięci, od pierwotnej pamięci proceduralnej, poprzez pamięć semantyczną, do pamięci autonoetycznej. Czy istnieje wyraźna granica oddzielającaa mądrość człowieka od różnych form mądrości u istot żywych? Jeśli uznamy pamięć proceduralną za bazę, to granicy takiej nie można wytyczyć. Pamięć proceduralna determinuje rezultaty nieświadomego przetwarzania intuicyjnego i związane z nimi struktury doświadczenia implicite. Pamięć proceduralna równoważna mechanizmom intuicji stanowi pierwotny rdzeń mądrości. Później, gdy wyłoni się i ukształtuje pamięć autobiograficzna (epizodyczna), mądrość staje się jej nieodłącznym wewnętrznym składnikiem jako doświadczanie własnego istnienia, orientacji temporalnej, podróży w czasie. Wyłania się autonoetyczność jako doświadczanie rozumności własnego istnienia. W strukturalnym sensie rdzeń mądrości integruje globalnie zorientowane doświadczenie intuicyjne z rezultatami metapoznawania i doświadczaną autonoetycznością. W funkcjonalnym sensie podstawę mądrości stanowią mechanizmy zmian ekwiwalentności poznawczej poprzez dopełniające się formy myślenia abstrakcyjnego i metaforycznego.